Uyuyarak Hayatta Kalan Canlılar
Uyku, böceklerden memeli hayvanlara kadar tüm canlılar için doğal bir besindir. Canlılardan bazısı buz üzerinde üç dakika, bazısı bir dala tutunup aralıksız 20 dakika uyuyarak bu besini alır. Aralarında, tek ayak üzerinde, tek gözü açık ve hatta yüzerken uyuyanları bile vardır. Ancak, canlıların birçoğunun kendilerini koruyan bir uykuları var ki, bu uyku haftalarca hatta aylarca sürebilir: Kış uykusu...
Hayatı Durduran Kış Mevsimi
Kış mevsimi birçok canlı için hayatın adeta durduğu bir dönemdir. Kış boyunca çoğu bitki büyümeyi durdurur. Yaşamlarını sürdürebilmeleri için bu gerekli bir tedbirdir. Sıcakkanlı hayvanlar içinse durum daha farklıdır onlar bir anlamda hayatlarını durdururlar. Sıcakkanlı canlılar, vücut sıcaklıklarını belli bir aralıkta tutmak zorundadırlar. Ancak vücut sıcaklığını korumak oldukça büyük bir sorundur çünkü memeli hayvanlar ortam sıcaklığından daha yüksek bir vücut sıcaklığına sahiptirler. Bu yüksek sıcaklığı elde edebilmek için de fazladan enerjiye ihtiyaçları vardır ve bunu ancak yiyeceklerden elde edebilirler. Fakat kış mevsimi hayvanlar için yiyeceğin en zor bulunduğu mevsimdir. İşte bu nedenle pek çok kuş türü, Yüce Allah'ın ilhamı ile sonbaharda sıcak iklimin yaşandığı güney bölgelerine göç ederek bu sorundan uzaklaşmaya çalışırlar. Kuşlar gibi bazı büyük otçul memeli hayvanlar da göç ederler. Ama bazı memeliler için bu tip yolculuklar imkansızdır. Bu nedenle de oldukça farklı bir yöntemle kendilerini korumaya çalışırlar, bu yöntem kış uykusudur…
Kurbağa
Bazı kurbağaların kış uykusu sırasında vücutlarında buz kristalleri oluştuğu keşfedilmiştir. Bu kurbağalardan gri ağaç kurbağası ve ilkbahar kurbağası gibi türlerin hepsi, kışları don olaylarının görüldüğü coğrafi bölgelerde yaşarlar. Kış uykusuna yattıklarında bu canlılarda hiçbir hayat belirtisi görülmez. Kalp atışları, nefes alış-verişleri ve kan dolaşımları tamamen durur.
Ağaç kurbağası ve diğer canlılardaki en önemli özellik ise bol miktarda glikoz üretebilmeleridir. Glikoz, hücrelerden su çekilmesini önler, bu sayede büzülme olayı da engellenmiş olur. Böylece kurbağanın hücreleri bu donma olayından hiçbir zarar görmez.
Kaplumbağa
Ekim ayından itibaren havalar soğudukça ve yiyecekler azaldıkça kaplumbağaların bedensel aktiviteleri azalır ve kendilerini korumak için uyku haline geçerler. Kalp atışları ve solunumları da yavaşlar. Ekim'le Mart arası kış uykusuyla geçer.
Kutup Ayısı
Anne adayı kutup ayısı kış uykusuna girdiği dönemde hiç enerji harcamamak ve yavrularının daha iyi beslenmesini sağlamak için metabolizmasının hızını düşürür. 7 ay boyunca metabolizmasındaki yağı proteine çevirir ve yavrularının beslenmesini sağlar. Bu 7 aylık süre boyunca kendisi hiç beslenmez. Kalp atışı oranını dakikada 70'den 8'e kadar indirebilir ve metabolizmasını yavaşlatır. Bu dönemde yemek yemediği gibi doğal ihtiyaçlarını da karşılamaz. Böylelikle yavrularını doğuracağı dönemde fazla enerji harcamamış olur. (Harun Yahya, Doğadaki Tasarım)
Soğuktan Koruyan Kalkan: Kış Uykusu
Kutuplarda yaşayan canlılar kalın kürklere sahiptirler, bu onları soğuktan korur. Ancak bazı küçük memeliler kalın kürkleri olmasına rağmen çabuk ısı kaybeder ve sonuç olarak da besinlerini hızla yakmak zorunda kalırlar.
Ayrıca bu canlıların sahip olabileceği kürk kalınlığı sınırlıdır bu nedenle söz konusu canlılar vücutlarını sıcak tutacak kovuklara, toprak altında oluşturdukları tünellere sığınırlar. Sıcak bir mekanın yanısıra besine de ihtiyaçları vardır. Bazı fare türleri bunun için yiyeceğin bol olduğu dönemlerde vücutlarında yağ biriktirirler. Ancak özellikle böceklerle beslenen canlıların böyle bir imkanı yoktur ve yaşayabilmek için enerji tüketimini en aza indirmek zorundadırlar. Bu zor işlemi ise yalnızca kış uykusu sayesinde başarırlar.
Kış uykusu, vücut sıcaklığının normalin altına (örneğin 38oC'den 10oC'ye) düştüğü ve kalp atışının yavaşladığı (4 saniyede bir kalp atışı gibi) derin bir uyku halidir. Bu uyku sırasında bazı hayvanlar neredeyse ölü gibi görünürler.
Hayvanlardaki Mucizevi Kış Bilinci
Kış uykusuna yatan hayvanların mucizevi davranışlarından biri, bütün yaz boyunca, sanki kış için bir hazırlık yaptıklarının bilincindeymiş gibi hareket etmeleridir.
Hazırlık olarak, öncelikle kendi kilolarının iki katı kadar kilo alırlar. Kışın vücutlarının ne tip zorluklarla karşılaşacağını, uzun uyku dönemi boyunca hiçbir şey yemeden canlı kalmaları gerektiğini hesaplar gibi hareket ederler.
Kış uykusuna yatan hayvanların bir diğer mucizevi davranışı ise doğdukları andan itibaren ilk karşılaştıkları kış ayında, sıcaklığın düşeceğini, yağan karın bütün bitki örtüsünü kaplaması nedeniyle yiyecek hiçbir besinin kalmayacağını ve bu nedenle ilk kez karşılaşacakları yaz ayları boyunca kilo alarak besin depo etmeleri gerektiğini bilmeleridir. Bunu bir bebeğin doğduğu anda karşılaşacağı tüm zor şartları bilerek bunlar için tedbirler almasına benzetebiliriz. İnsanlar için böyle bir durum imkansızdır. Ancak hayvanlar Allah'ın ilhamıyla hareket ederek bu mucizeyi ilk doğdukları andan itibaren gerçekleştirir.
Şuur sahibi olan insanın dahi, vücut sıcaklığı veya kalp atışı hızı gibi vücut fonksiyonlarını, kendisinin kontrol altında tutması mümkün değildir. Bu ancak, son derece teknolojik ve oldukça detaylı cihazlarla ve kısmen mümkün olabilmektedir. Oysa kış uykusuna yatan hayvanların çoğunluğu, sanki yapmaları gerekenin ne olduğunu biliyormuş gibi, kendi vücutlarını, fazla enerji harcamaktan kurtarmaya çalışırlar.
Bu uzun uyku sırasında hayvanın vücut sıcaklığı neredeyse yarı yarıya düşmektedir. Kalp, karaciğer ve diğer organların çalışması için az enerji gerekeceğinden, solunum ve kalp atımları iyice yavaşlar. Ancak bazı hayvan türleri zorlu kış koşullarında bu tedbirlere rağmen, soğukta donma tehlikesi geçirdikleri zaman hemen uyanarak, vücut sıcaklıklarını artırırlar ve daha sonra tekrar uykuya dalarlar. Bu denli detaylı işlemleri, uykusunda gerçekleştiren hayvanların, tüm bunları kendilerinin akletmeleri imkansızdır. Bu canlılara, tüm bu hayranlık uyandıran davranışları alemleri yoktan var eden, sonsuz merhamet sahibi Yüce Allah ilham etmektedir.
Sibirya Ayısı
Sibirya boz ayısı sonbaharda şişmanladıktan sonra, yuvasına çekilir ve aylarca (4 ila 7 ay) süren bir uyku dönemine girer. Ayının 37 derece olan vücut ısısı, kış uykusu sırasında 5 ila 6 derece azalır. Buna rağmen, kalp atışı ve nefes alma ritimleri daha yavaşlar. Bu nedenle genel metabolizmada yüzde 50 ila yüzde 60'a varan düşüşler gözlenir. Ayı, bu devre boyunca yemek-içmek dahil hiçbir hayati fonksiyonunu yerine getirmez. Bununla birlikte su kaybı belirtisi de göstermez. Çünkü uyku esnasında kendi yağını (lipitlerini) başlıca enerji ve su kaynağı olarak kullanır.
Ayılar
Ayılar yazın günde yaklaşık 20.000 kalori alırlar. Normal şartlarda günlük aldıkları kalorinin 4000 kaloriyi aşmadığı dikkate alındığında bu oranın ne kadar yüksek olduğu daha iyi anlaşılmaktadır. Özellikle kış uykusuna yatmadan önceki son günlerde reçineli bitkiler gibi hazmı oldukça zor besinleri yemeyi tercih ederler. Ayrıca ayılar kış uykuları boyunca kendi ısılarını ayarlamakta, bunun için de ısılarını belli bir seviyede tutabilmek ve rahat uyuyabilmek için kurumuş çimler ve yapraklardan kendilerine bir yatak yapmaktadırlar. Ayrıca yatış pozisyonları da bu ısıyı korumaya yöneliktir.
Yarasa
Gece kuşları olan yarasalar kış mevsimini mağaralarda ya da maden yataklarında geçirirler çünkü bu mekanlar kış uykusu için gerekli olan donma noktasının üzerinde bir ısıya ve nemli ortama sahiptir.
Yazımız boyunca okuduğunuz kış uykusuna yatan tüm hayvanların ortak özelliği bu mucizevi davranışları sergileyecek bir bilinçlerinin bulunmamasıdır. Oysa bu hayvanların çoğunluğu, adeta yapmaları gerekenin ne olduğunu bilircesine kendi vücutlarını, fazla enerji harcamaktan kurtarmaya çalışırlar.
Köpek Balıklari
İri köpek balıkları da denizlerdeki pek çok canlı gibi planktonlarla beslenirler. Kuzey Denizi'nde her Kasım ayında plankton yoğunluğu azaldığı için köpek balıkları besin ararken her zaman harcadıklarından çok daha fazla enerji harcamak zorunda kalırlar. Bu nedenle bir süre sonra güçsüz kaldıkları için yemek aramayı bırakıp, dibe çökerler ve kış uykusuna yatarlar. Okyanusun derinliklerinde aylarca hareket etmeden ve hiç beslenmeden yaşayabilirler. Bu sırada kalpleri sanki çalışmıyormuş gibi oldukça yavaş atar.
